María Helga, nýkjörinn formaður Samtakanna ’78, bjó í tvö ár á Indlandi og var í sambandi með konu þar í landi. Þær bjuggu við stöðugan ótta um afhjúpun kynhneigðar sinnar, máttu þola lögregluáreiti og voru hraktar úr húsnæði sínu. Sú reynsla gefur henni ákveðna innsýn inn í líf hinsegin fólks fyrir nokkrum áratugum síðan.
„Þetta var tífalt betri mæting en á góðum aðalfundi, þannig þetta var söguleg stund,“ segir María Helga Guðmundsdóttir, jarðfræðingur, þýðandi og landsliðskona í karate, sem var kjörin formaður Samtakanna ’78 á aðalfundi í síðustu viku.
Fundurinn var sá langfjölmennasti í sögu félagsins, sóttur af um 350 manns. En skýringuna má væntanlega rekja til þeirra deilna sem skapast hafa í kjölfar umsóknar BDSM-samtakanna um hagsmunaaðild að félaginu. Deilurnar hafa í raun skipt Samtökunum ’78 upp í tvo hópa – með og á móti aðild – þó ýmislegt annað komi til. María og hennar fylgismenn eru hlynnt aðild og kusu með henni á fundinum. Hún vonast þó til að nú verði hægt að lægja öldurnar innan félagsins og ræða málin á yfirvegaðan hátt. Það verðuga verkefni bíður hennar sem nýs formanns.
Ekki blokkir á öndverðum meiði
Þrátt fyrir að tvær fylkingar hafi myndast innan félagsins telur María mikilvægt að dvelja ekki of lengi við að skilgreina þær sem með og á móti BDSM. „Þetta er miklu flóknara en það. Ef maður skyggnist undir yfirborðið á þessum tveimur svokölluðu blokkum, þá sér maður að þar er fólk með allskonar skoðanir, hugmyndir og tilfinningar í garð félagsins. Ég vil því ekki halda of fast í þessa hugmynd um tvær þéttar blokkir á gjörsamlega öndverðum meiði. Ekkert félag er þannig uppbyggt þó það geti litið þannig út í ákveðinn tíma. En að sama skapi getur aldrei verið fullkomin eining um allt. Þessi fundur skapar ró um ákveðna hluti, hann tekur út af borðinu deilur um hverjir hafa umboð til að stýra félaginu og skapar grundvöll fyrir komandi starf. Það er samt sem áður mjög stórt verk fyrir höndum, að fá ólíkar raddir upp á yfirborðið og leiða uppbyggilegt samtal um hvert við erum að fara með þetta félag. Það gefur ákveðinn tón þegar tvær fylkingar með ólík sjónarmið takast á og önnur þeirra ber sigur úr býtum í kosningum. Það er samt enginn endapunktur. Þetta eru frjáls félagasamtök og við þurfum að vinna á samstöðugrundvelli, líka með fólki sem er kannski ekki sátt við niðurstöður kosninganna. Mér er mjög mikið í mun að eiga gott samtal við það fólk,“ segir María sem gerir sér þó grein fyrir því að verkefnið verður krefjandi. Sjálf kom hún inn í félagið fyrir þremur árum, eftir að hafa búið erlendis um árabil. Fyrst í Bandaríkjunum og svo á Indlandi.
Lærði nepölsku og hindí
María er 28 ára, fædd og uppalin í Vesturbænum og á Seltjarnarnesi. Móðir hennar er bandarísk og faðir hennar íslenskur. Hún segist hafa alist upp með annan fótinn í bandarískri menningu þrátt fyrir að hafa ekki verið mikið í Bandaríkjunum sem barn. Þegar kom að því að fara í háskóla ákvað hún hins vegar að leita þangað. Hún flutti út árið 2005 og hóf nám í jarðfræði.
Þegar María var í grunnnáminu fór hún í mánaðarlanga ferð til Indlands sem aðstoðarmaður í rannsóknarleiðangri í Himalajafjöllunum. Þekking hennar á jarðfræði var enn takmörkuð en til að geta lagt eitthvað af mörkum í ferðinni þá ákvað hún að læra nokkur orð í nepölsku. „Ég fór á bóksafnið, sótti mér bækur og lærði hrafl í nepölsku. Lærði stafrófið ásamt nokkrum grundvallaratriðum. Ég vildi vera manneskjan sem gæti lesið á götuskilti og boðið góðan daginn. En í þessari dvöl þá hreifst ég svo af landi og þjóð að ég ákvað að ég yrði að koma aftur og geta þá klárað þessi samtöl sem ég var rétt fær um að byrja á.“
Þegar hún sneri aftur heim til Bandaríkjanna, þá skráði hún sig í nám í hindí og lærði tungumálið í tvö ár. Í framhaldi af því fór hún í sumarskóla í hindí á Indlandi og ílengdist þar í tvö ár, lengst af í Nýju Delí. Hún hélt þar áfram í mastersnáminu sínu í jarðfræði, starfaði við þýðingar, kenndi karate og tók þátt í ýmiskonar sjálfboðastarfi.
Í sambúð með konu á Indlandi
Það var einmitt á Indlandi sem María hóf fyrst sambúð með konu. Hún var indversk og þurftu þær að fara huldu höfði með samband sitt. „Það var gríðarlega lærdómsrík og mótandi reynsla. Það er allt annar hlutur að vera í samkynja sambúð á Indlandi en á Íslandi. Þessi reynsla gaf mér að vissu leyti innsýn í það hvernig það var að vera lesbía á Íslandi fyrir fáeinum áratugum. Við bjuggum við viðvarandi ótta við afhjúpun. Við misstum íbúð á einum tímapunkti, vegna þess að það var einhver sem sagði leigusalanum frá því hvernig sambandi okkar væri háttað. Við lentum í lögregluáreiti og vorum stundum lafhræddar um líf og limi. Þegar við misstum íbúðina þá drifum við okkur að flytja af ótta við að það breiddist út orðrómur um samband okkar í hverfinu, þannig það skapaðist múgæsingur eða hreinlega ofbeldi. Ég þekki það því vel á eigin skinni hvernig það er að koma inn í íbúðina sína og þurfa að draga gluggatjöldin fyrir áður en maður kyssir konuna sína,“ segir María um hvernig hún þurfti að haga lífi sínu sem kona í samkynja sambandi á Indlandi.
En ólíkt þeirri stöðu sem lesbíur og hommar voru í hér áður fyrr, þá hafði María undankomuleið. Hún gat komist úr þessum aðstæðum og lifað í frjálsara samfélagi. „Fjölskyldan mín vissi alveg af þessu, ég hafði rafræn tengsl inn í opnari veröld og þegar ég kom í frí til Íslands þá lifði ég í mjög opnu og frjálsu umhverfi. Þó þetta gefi mér visst sjónarhorn þá get ég ekki lagt reynslu mína að jöfnu við upplifun fólk sem var algjörlega innmúrað og átti enga undankomuleið hér á árum áður.“
Þurfti ekki að færa allt í orð
Foreldrar kærustu Maríu vissu af sambandi þeirra og settu sig ekki upp á móti því. „Þetta var samt aldrei rætt opinskátt og það breytti svolítið sýn minni á alla umræðu um hvað það er mikilvægt að koma út úr skápnum. Sú umræða á sér uppruna í ákveðinni menningu í nærsamfélögum okkar. Á Indlandi eru áherslurnar á það hvernig talað er um um hlutina allt annars eðlis, og líka þessar yfirlýsingar um hver maður er. Við bara vorum saman og það ríkti ákveðinn skilningur okkar á milli um hvert eðli hlutanna væri. Það þurfti ekki alltaf að færa allt í orð.“
Eftir tveggja ára dvöl á Indlandi flutti María heim til Íslands og sambandinu við indversku kærustuna lauk á svipuðum tíma. Hún heldur þó enn tengslum við Indland, enda eignaðist hún fjölda vina meðan hún bjó þar. „Svo byrjaði reyndar fyrrverandi tengdamóðir mín að fylgja mér á twitter um daginn,“ segir hún og skellir upp úr. „Ég sakna Indlands og langar að komast að hitta fólkið mitt sem er á víð og dreif um landið. Indland verður alltaf hluti af mínu lífi og sjálfsmynd.“
Klæddist strákafötum í grunnskóla
María hefur æft karate í 17 ár. Hún er í landsliðinu og kennir íþróttina. Aðspurð segist hún ekki hafa orðið fyrir áreiti eða fordómum vegna kynhneigðar sinnar á þeim vettvangi. En í keppnisferðum í útlöndum verður hún stundum vör við að gert er grín á kostnað hinsegin fólks. „Allt karate-samfélagið hérna heima veit að ég er hinsegin aktivisti. Það var erfitt að leggja þetta á borð fyrir fólk, en það var góð ákvörðun og ég vona að hún verði til þess að þetta verði auðveldara fyrir aðra,“ segir María.
„Ég heyri stundum ennþá hjá krökkum að það er verið að nota orð eins og hommi og lessa til að stríða eða gera lítið úr, en mér finnst það hafa minnkað. Það er alls ekkert í líkingu við hvernig það var þegar ég var í barnaskóla. Það var alveg hræðilegt. Við sem vorum með svolítið óhefðbunda kyntjáningu vorum auðveldur skotspónn. Þetta grasseraði alveg í skólanum.“
María klæddist gjarnan fötum sem skilgreind voru sem strákaföt þegar hún var yngri. Fannst þau einfaldlega flottari og leið best í þeim. Skólafélagar hennar voru hins vegar ekki sammála. „Það er til bekkjarmynd af mér frá því í fjórða bekk þar sem ég er í skyrtu með bindi, en ég mætti gagngert þannig í skólann fyrir myndatökuna. Fjölskyldan mín var samt alveg æðisleg hvað þetta varðaði. Ég fékk bara öll gömlu fötin af frændum mínum og það var ekkert tiltökumál.“
Lögð í blússandi einelti
Óhefðbundinn klæðaburður Maríu gerði hana að auðveldu skotmarki skólafélaganna sem níddust á henni og lögðu í einelti. „Ég var lögð í blússandi einelti í mörg ár í grunnskóla, meðal annars út af þessu. En svona reynsla kennir manni ýmislegt. Ég tengi til dæmis mjög sterkt við og upplifi samkennd með öðrum hópum innan hinsegin samfélagsins, til dæmis transfólki. Aðkastið sem ég varð fyrir í grunnskóla spannaði alla flóruna. Það var lessa, kynskiptingur, klæðskiptingur og bara allur pakkinn. Ég finn því fyrir skyldleika við aðra hópa hvað varðar aðkast og útskúfun,“ útskýrir hún.
Það tók langan tíma að ráða niðurlögum eineltisins sem María varð fyrir í grunnskóla og það var í raun ekki fyrr en hún hóf nám í Menntaskólanum við Hamrahlíð að hún fékk að blómstra sem hún sjálf. „Að komast upp úr grunnskóla í nýtt umhverfi gaf mér þetta ferska start sem ég þurfti. Ég kunni rosalega vel við mig í MH. Þar fékk ég líka tækifæri til að gera breytingar á sjálfri mér sem ég hafði ekki fengið tækifæri til fram að því. Maður festist líka í ákveðnu hegðunarmynstri þegar maður er alltaf að skilgreina sig í andstöðu við þá sem eru í kringum mann. Stundum þarf maður bara að koma á nýjan stað sem óræð stærð og finna sér nýtt pláss. Það fékk ég tvímælalaust í framhaldsskóla.“
Mynd/Rut
Viðtalið birtist fyrst í amk, fylgiblaði Fréttatímans.
