Það er eðlilegt að foreldrar og uppalendur vilji leiðbeina börnum sínum og hjálpa þeim að þroskast. En skammir og neikvæð viðbrögð eru ekki alltaf besta leiðin til að móta hegðun barna. Börn þurfa að læra og þróast í öruggu umhverfi þar sem mistök eru viðurkennd sem hluti af þroska þeirra. Hér eru nokkur atriði sem mikilvægt er að skamma börn ekki fyrir, heldur nálgast með stuðningi, samkennd og skilningi.
1. Tilfinningaleg viðbrögð og tjáning þeirra
Börn þurfa að geta tjáð tilfinningar sínar án þess að vera skömmuð fyrir þær. Það getur verið óþægilegt fyrir fullorðna þegar börn sýna sterkar tilfinningar eins og reiði, sorg eða kvíða. Hins vegar eru þessi tilfinningar eðlilegar og mikilvægt að börn finni þau megi finna fyrir þeim. Ef barn fær að tjá sig og skilja að tilfinningar þess eru eðlilegar, eykur það tilfinningalegan þroska og hjálpar barninu að læra að stjórna tilfinningum sínum á heilbrigðan hátt.
2. Að gera mistök
Mistök eru órjúfanlegur hluti af því að læra og þroskast. Þegar barn gerir mistök, hvort sem það er í námi, leik eða hversdagslegum verkefnum, ætti það ekki að vera skammað fyrir þau. Í stað þess að skamma ætti að nálgast mistökin sem tækifæri til að læra og hjálpa barninu að átta sig á hvað það gæti gert öðruvísi næst. Þetta hjálpar barninu að þroska seiglu og hæfni til að leysa vandamál og viðurkenna að mistök eru ekki endalok heldur hluti af ferðalaginu.
3. Að sýna forvitni
Börn eru forvitin af eðlisfari og vilja kanna heiminn í kringum sig. Stundum getur forvitni þeirra leitt þau í óvæntar og jafnvel vandræðalegar aðstæður, en það er mikilvægt að skamma þau ekki fyrir að kanna og spyrja spurninga. Með því að sýna forvitni eru börn að læra og afla sér þekkingar, og það getur ýtt undir skapandi hugsun. Í stað þess að skamma ætti að hvetja börnin til að halda áfram að spyrja spurninga og kanna heiminn á öruggan og skynsamlegan hátt.
4. Að vera feimin eða innhverf
Öll börn eru mismunandi og sum eru náttúrulega feimin eða innhverf. Það er mikilvægt að skamma börn ekki fyrir að vera ekki eins félagslynd og önnur börn eða fyrir að vilja draga sig í hlé. Að skamma barn fyrir að vera feimið getur skapað vanlíðan og óöryggi og gerir það erfitt fyrir barnið að þróa sína eigin sjálfsmynd. Mikilvægt er að sýna því skilning og að hvetja það til að vera það sjálft.
5. Að sýna ofgnótt af orku
Börn hafa oft mikla orku og vilja hreyfa sig og leika sér. Að skamma barn fyrir að vera of árrisult eða fyrir að eiga erfitt með að sitja kyrr getur haft neikvæð áhrif á sjálfsöryggi þess. Í staðinn er betra að reyna að finna út frá orku barnsins með því að skapa örugg rými þar sem það getur hreyft sig og leikið sér á viðeigandi hátt.
6. Matarsmekk og að neita mat
Börn hafa mismunandi bragðlauka og stundum getur matur sem fullorðnum finnst góður verið eitthvað sem barnið kann alls ekki að meta. Að skamma barn fyrir að neita að borða eitthvað getur skapað neikvætt samband við mat og valdið kvíða eða streitu í tengslum við máltíðir. Það er betra að sýna þolinmæði og veita barninu tækifæri til að prófa nýja hluti á sínum eigin hraða, án þvingunar eða skammar.
7. Að þurfa aðstoð
Börn þurfa oft aðstoð við ýmislegt, hvort sem það er heimanám, klæðnaður eða önnur dagleg verkefni. Að skamma barn fyrir að þurfa hjálp getur gefið því til kynna að það sé rangt eða ófullkomið að þurfa stuðning, sem getur haft neikvæð áhrif á sjálfstraust barnsins. Mikilvægt er að sýna þolinmæði og útskýra að það er í lagi að þurfa aðstoð, þar sem börn eru að læra og þróa nýja hæfni á hverjum degi.
8. Hegðun vegna þreytu eða hungurs
Börn geta sýnt erfiða hegðun þegar þau eru þreytt, svöng eða líður illa. Þessi hegðun er ekki endilega merki um óþekkt, heldur líkamleg og andleg þörf sem þarf að sinna. Að skamma barn fyrir að vera pirrað eða grátandi vegna þreytu eða hungurs getur skapað vanlíðan og valdið barninu kvíða. Mikilvægt er að muna að þessi hegðun er eðlileg viðbrögð og að bregðast við þeim með skilningi.
9. Að koma með óviðeigandi eða klaufalegar athugasemdir
Börn eru að læra um samskipti og vita oft ekki hvað er viðeigandi að segja í vissum aðstæðum. Það er auðvelt að misskilja og segja eitthvað sem fullorðnum kann að þykja óviðeigandi. Í stað þess að skamma barn fyrir slíka athugasemd er betra að útskýra af hverju eitthvað er ekki við hæfi og hjálpa því að skilja betur hvaða orð henta í mismunandi aðstæðum.
10. Að þora að vera þau sjálf
Það er mikilvægt að börn finni að þau séu nógu góð eins og þau eru. Að skamma barn fyrir persónulega eiginleika, áhugamál eða skoðanir getur haft skaðleg áhrif á sjálfsmynd þeirra og komið í veg fyrir að þau byggi upp sjálfsöryggi og sterka sjálfsmynd. Þess í stað ættu foreldrar að styðja við það að börnin þeirra þori að vera þau sjálf og að hvetja þau til að rækta eigin áhugamál og og elta drauma sína.
Að lokum:
Börn þurfa stuðning, skilning og ást til að þroskast heilbrigð. Það er eðlilegt að börn sýni ófullkomna hegðun þar sem þau eru í stöðugri þróun. Að skamma þau fyrir ákveðna hluti getur látið þau upplifa skömm og óöryggi, sem hefur áhrif á sjálfsöryggi þeirra og félagsfærni til lengri tíma. Með því að nálgast þau með skilningi og stuðningi í stað refsinga og skamma, stuðlum við að því að þau verði að sterkum og sjálfsöruggum einstaklingum.
Sjá einnig:
Kidda Svarfdal er ritstjóri og eigandi Hún.is en hún er frá Djúpavík á Ströndum. Hún fór á bát og snjósleða í skólann þegar hún var lítil og var í heimavist í Finnbogastaðaskóla. Hún hefur haft gaman að krossgátum og íslensku frá unga aldri og hefur skrifað ljóð, sögur, pistla og fleira. Ásamt því að skrifa á Hún.is er Kidda, ásamt fjölskyldu sinni, mikið í Djúpavík þar sem fjölskyldan er með ferðaþjónustu.
