Af hverju færðu frunsu?

Mjög algengur sjúkdómur af völdum veiru sem nefnist Herpes simplex (HSV). Frunsa einkennist af litlum klösum af vökvafylltum blöðrum á bólginni húð eða slímhúð. Þessu geta fylgt verkir og viðkomandi svæði getur verið aumt viðkomu. Blöðrurnar gróa og skilja ekki eftir sig ör en hafa tilhneigingu til að koma aftur.
Til eru tvær tegundir herpesveirunnar sem geta herjað á bæði húð og slímhúð um allan líkamann. Algengari tegundin (Herpes simplex virus 1; HSV-1) sýkir yfirleitt munn og varir en hin tegundin (Herpes simplex virus 2; HSV-2) finnst aðallega umhverfis kynfæri.
Um það bil 80% fullorðinna hafa mótefni gegn HSV-1 veirunni í blóði og u.þ.b. 25% hafa mótefni gegn HSV-2 veirunni.

Frunsur smitast eingöngu við snertingu, kossa eða kynlíf. Fyrstu frunsurnar myndast yfirleitt fyrir 3-5 ára aldur.
Herpesveiran ræðst á frumur húðarinnar og vökvafylltar blöðrur myndast. Veiran notar taugagreinar til að flytja sig frá ysta lagi húðarinnar til taugarótanna þar sem hún dvelur óvirk.
Ef ofnæmiskerfið er undir álagi, t.d. af völdum kvefs, getur veiran orðin virk aftur og skriðið fram taugagreinina og myndað frunsu.

Sýkingin er einstaklingsbundin. Sumir fá engin eða væg einkenni. Hjá börnum getur sýkingin lýst sér sem sármyndun í slímhúð munnhols og koks (gingivo stomatitis herpetica acuta) sem getur valdið vanlíðan og hita.
Einum til þremur vikum eftir fyrsta smit myndast frunsa sem grær á nokkrum vikum.
Fyrsta einkenni frunsu er óþægileg, stingandi og ertandi tilfinning í húðinni. Eftir stuttan tíma myndast vökvafylltar blöðrur í húðinni. Einkennandi er hrúður sem myndast á sárinu og dettur yfirleitt af eftir 8-10 daga.
Smithætta er meðan vessar úr frunsunni eða sárið er opið.
Þótt mótefni hafi verið myndað gegn veirunni Herpes simplex eru 20% líkur á að frunsu verði vart síðar.

Sjúkrasagan og útlit útbrotanna eru helsta greiningartækið. Hægt er að greina veiruna með stroki úr frunsusárinu.

Að sárið sýkist af bakteríum.
Að sýkingin breiðist til augnanna, getur valdið blindu.
Ef barnaexem er fyrir er hætta á að frunsurnar breiðist um mikinn hluta líkamans. Það er þó mjög sjaldgæft.
Alvarlegar frunsusýkingar geta verið merki um undirliggjandi sjúkdóm sem veikir ónæmiskerfið, t.d. lungnabólgu eða alnæmi.

Það er mjög einstaklingsbundið hvernig herpesveirusýkingin hegðar sér. Sumir fá sjaldan eða aldrei frunsur en aðrir fá þær oft.
Tíðni frunsusýkinga lækkar yfirleitt með aldrinum.

Handþvottur er mjög mikilvægur eftir snertingu við varir eða sýkt svæði. Herpesveiran þrífst allsstaðar á líkamanum, einnig á fingrum og kynfærum.
Ekki kroppa í frunsuna. Við það getur hún breiðst út og þá eykst hættan á bakteríusýkingu.
Almennt heilbrigði, fjölbreytt fæði, hreyfing og nægur svefn styrkir ónæmiskerfi líkamans.
Það er einstaklingsbundið hvaða kringumstæður leiða til frunsumyndunar. Sumir fá frunsur vegna sólarljóss, tíðablæðinga eða hita en enginn sérstakur orsakavaldur greinist hjá öðrum.

Hann getur skoðað þig og jafnvel hafið meðferð. Ef sjúkling á að beita meðferð til að stytta líftíma frunsunnar verður að hefja hana sem fyrst, þ.e. um leið og einkennin fara að gera vart við sig.
Í erfiðum og tíðum tilfellum er hægt að gefa lyf í töfluformi.