Hjartað er fjögurra hólfa dæla. Tvö efri hólfin kallast gáttir og taka þær við blóðinu frá líkamanum, sú hægri tekur við blóði frá vefjum líkamans en sú vinstri frá lungunum. Neðri hólfin kallast sleglar eða hvolf og er þeirra hlutverk að dæla blóðinu út í líkamann, hægri slegillinn til lungna þar sem loftskipti fara fram en hinn vinstri til allra vefja líkamans.
Í vegg hægri gáttar er svokallaður gúlpshnútur sem gefur frá sér lítil rafboð sem orsaka hjartsláttinn og stjórna einnig röð mismunandi stiga í hjartslættinum. Þaðan fara boðin í gegnum rafleiðandi vef í hjartavöðvanum. Þegar þessi vefur er heilbrigður ná rafboðin til allra vöðvafrumna hjartans og er það nauðsynlegt svo allir vöðvaþræðirnir dragist saman og slakni aftur í réttum takti.
Sjá einnig: Hann er líkamsræktarmódel án starfandi hjarta
Hjartalínurit (e. electrocardiogram, skammstafað ECG eða EKG) er skráning á því hvernig rafboðin berast um hjartavöðvann en getur ekki sagt til um magn þess blóðs sem fer um hjartað eða samdráttarkraft hjartavöðvans. Óeðlilegt hjartarafrit getur þó gefið vísbendingu um að samdrátturinn og dælingin í framhaldinu kunni að vera óeðlileg.
Þegar venjulegt 12-leiðslu (12-lead) klínískt EKG er tekið eru 10 rafskaut (e. electrode) sett á líkamann, 4 á útlimi (þar sem hægri fótur er „jörð“) og 6 á brjóstkassann vinstra megin. Leiðslur tengja síðan rafskautin við hjartaritann sem er í rauninni bara einfaldur spennumælir sem mælir spennu á milli tveggja póla og skrifar hana út á blað eða skjá sem fall af tíma. Þessi spennumunur er síbreytilegur eftir því sem afskautunarbylgjan berst um hjartað og því kemur fram þetta mynstur sem kallast hjartarit og samanstendur af bylgjum eða tökkum sem kallast P, Q, R, S, T og U.
P-bylgjan sýnir afskautun í gáttum. Hugtakið QRS-mynd (e. QRS-complex) er notað um það mynstur sem Q-, R- og S-takkarnir mynda, en breidd hennar endurspeglar hversu langan tíma afskautun er að berast um sleglana (kallað QRS-tími eða QRS-bil, e. QRS-interval eða QRS- duration). T-bylgjan sýnir endurskautun. Bil og hæð bylgjanna er svo notað til greiningar.
Frá 9 af þessum 10 rafskautum (það er „jörðin“ undanskilin) sem sett eru á líkamann má skrá spennumunin milli þeirra á ýmsan hátt, en skilgreindar (og staðlaðar) eru 12 mismunandi leiðir sem gefa þá 12 mismunandi rit. Oft er hugtakið „leads“ notað yfir þessar 12 mismunandi skráningar. Til dæmis er talað um ‘Lead I’ þegar skráð er milli handleggjanna, ‘Lead II’ þegar skráð er milli hægri handleggs og vinstri ökkla, og svo framvegis.
Með hjartalínuritinu má greina margs konar vandamál. Til dæmis má lesa út úr því skert blóðflæði til hjarta, gáttatif (e. atrial fibrillation), vatn í kringum hjarta (e. pericardial effusion) og sýkingu í gollurshúsi (e. pericarditis). Einnig getur það gefið vísbendingar um yfirvofandi eða liðið hjartaáfall, jónatruflanir, truflanir í rafleiðni hjartans, stækkun á vöðvanum og nokkra aðra sjúkdóma sem ekki eru hjartasjúkdómar svo sem lungnablóðrek (e. embolism) og ofkælingu (e. hypothermia). Hjartalínurit er líka notað til að sjá hvernig hjartað bregst við auknu álagi í æfingaprófum.
Rétt er að taka fram að hjartalínurit geta verið mjög breytileg á milli einstaklinga án þess að það sé nokkuð óeðlilegt. Það verður því alltaf að túlkast með hliðsjón af heildarmyndinni af sjúklingnum. Óeðlilegt EKG þarf ekki að vera vísbending um sjúkt hjarta og eðlilegt EKG er heldur ekki sönnun þess að hjartað sé heilbrigt.
Í dag eru til tæki sem greina hjartalínurit fyrir lækna og oft og tíðum gera þau það betur og hraðar en þeir. Hins vegar er nauðsynlegt að línurit sé tekið undir eftirliti, til dæmis þarf að passa að rafskautin séu rétt staðsett og að ekkert í umhverfinu trufli rafbylgjurnar, svo sem farsímar, hreyfingar eða tal sjúklings.
Sjá einnig: Drengur vaknar upp eftir hjartaígræðslu
Heimildir:
Electrocardiogram á Wikipedia, the free encyclopedia
Hampton, John R. The ECG Made Easy. Churchill Livingstone, 2003.
Kumar & Clark Clinical Medicine. Edinburgh: Elsevier Saunders, 2005.
Chadwick Medical Associates Services
Þessi grein er af Vísindavef Háskóla Íslands
Fleiri heilsutengdar greinar má finna á
Dagbjört Ósk Heimisdóttir er af Ströndum en býr í borginni ásamt sonum sínum tveimur. Dagbjört er hárgreiðslumeistari en ákvað að breyta aðeins til að gerast penni hjá Hún.is. Nú starfar hún í frábæru teymi sem skrifar á vefinn.
